Rối loạn nhịp sinh học – khi đồng hồ sinh học của cơ thể “lệch giờ”

Thứ tư - 22/10/2025 22:53

1. GIỚI THIỆU:
- Trong cuộc sống hiện đại, con người ngày càng phải đối mặt với nhịp sống nhanh, nhiều áp lực, công việc ca kíp, thiết bị điện tử và giấc ngủ bị rút ngắn.
- Những yếu tố đó khiến “đồng hồ sinh học” – hệ thống điều khiển nhịp điệu tự nhiên của cơ thể – bị rối loạn.
- Rối loạn nhịp sinh học giấc ngủ là một dạng rối loạn giấc ngủ đặc trưng, xảy ra khi chu kỳ ngủ – thức của cơ thể bị lệch so với môi trường bên ngoài (chu kỳ ngày – đêm tự nhiên). Rối loạn nhịp sinh học không chỉ làm giảm chất lượng giấc ngủ, mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần, thể chất, và tăng nguy cơ mắc bệnh mạn tính như tim mạch, tiểu đường, trầm cảm.
2. NHỊP SINH HỌC LÀ GÌ ?
- Nhịp sinh học (circadian rhythm) là “đồng hồ bên trong” cơ thể, chu kỳ hoạt động lặp lại khoảng 24 giờ của cơ thể, giúp điều hòa:

Giấc ngủ – thức
Tiết hormone (melatonin, cortisol)
Huyết áp, nhiệt độ cơ thể
Quá trình trao đổi chất và hệ miễn dịch

- Trung tâm điều khiển của nhịp sinh học nằm ở vùng não gọi là nhân trên giao thoa (SCN) – giống như một chiếc “đồng hồ trung tâm” giúp cơ thể hoạt động đúng nhịp ngày – đêm.

Ảnh: Sơ đồ “đồng hồ sinh học cơ thể”

3. KHI NHỊP SINH HỌC RỐI LOẠN
- Khi cơ thể ngủ – thức không đồng bộ với đồng hồ sinh học hoặc môi trường bên ngoài, người bệnh sẽ gặp các triệu chứng:

Khó ngủ vào ban đêm, không buồn ngủ đúng giờ
Dậy trễ hoặc rất sớm một cách bất thường
Ngủ đủ giờ nhưng vẫn mệt mỏi, thiếu tỉnh táo
Buồn ngủ ban ngày, giảm tập trung
Ảnh hưởng đến công việc, học tập, chất lượng cuộc sống

4.CÁC DẠNG RỐI LOẠN THƯỜNG GẶP:

Loại rối loạn

Biểu hiện

Chậm pha giấc ngủ (DSPD)

Ngủ rất muộn (sau 1–2h sáng), dậy trễ vào trưa. Dù ngủ đủ giờ nhưng vẫn mệt nếu phải dậy sớm.

Sớm pha giấc ngủ (ASPD)

Buồn ngủ rất sớm (6–8h tối), thường thức dậy lúc 2–4h sáng và không thể ngủ lại.

Rối loạn giấc ngủ do làm ca (Shift Work Disorder)

Mất ngủ và buồn ngủ do làm ca đêm, ca xoay, hoặc thay đổi lịch làm việc liên tục.

Lệch múi giờ (Jet lag)

Rối loạn ngủ, mệt mỏi, uể oải sau khi bay xa qua nhiều múi giờ.

Rối loạn nhịp ngủ không đều

Không có giờ ngủ cố định, ngủ nhiều lần rải rác trong ngày đêm, không theo lịch sinh hoạt bình thường.

* Nguyên nhân phổ biến:
- Thức khuya, dùng điện thoại hoặc máy tính trước khi ngủ
- Làm việc theo ca, giờ giấc sinh hoạt thất thường
- Căng thẳng, lo âu, stress kéo dài
- Uống cà phê, rượu bia, hút thuốc
- Rối loạn lo âu, trầm cảm, stress
- Người cao tuổi, người sống cô lập hoặc không có lịch sinh hoạt cố định

Ảnh minh họa

5. TÁC ĐỘNG ĐẾN SỨC KHOẺ:
- Nếu kéo dài, tình trạng này có thể dẫn đến:

Suy giảm trí nhớ, mệt mỏi, giảm tập trung, giảm hiệu suất làm việc
Giảm sức đề kháng
Rối loạn nội tiết và chuyển hoá: tăng cân, đái tháo đường, tăng huyết áp
Rối loạn cảm xúc: trầm cảm, lo âu, dễ cáu gắt
Tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch
Ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống

6. CẢI THIỆN NHỊP SINH HỌC:
- Bác sĩ khuyến cáo một số biện pháp giúp khôi phục nhịp sinh học tự nhiên:

Ngủ và thức dậy đúng giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần.
Đón ánh sáng buổi sáng (15–30 phút mỗi ngày).
Không dùng điện thoại, tivi trước khi ngủ ít nhất 1 giờ.
Hạn chế cà phê, rượu bia, thuốc lá buổi tối.
Tạo không gian ngủ lý tưởng: phòng tối, yên tĩnh, mát mẻ.
Tập thể dục đều đặn, nhưng không quá sát giờ ngủ.
Ăn uống điều độ, không ăn khuya.

“Ngủ đủ nhưng không đúng giờ cũng giống như ăn đủ mà không tiêu được — cơ thể sẽ dần kiệt sức mà ta không nhận ra.”

7. KẾT LUẬN:
- Giấc ngủ ngon là “liều thuốc tự nhiên” giúp phục hồi cơ thể và tinh thần.
- Hãy lắng nghe cơ thể, tôn trọng nhịp sinh học và duy trì lối sống lành mạnh.
- Nếu bạn hoặc người thân gặp vấn đề về giấc ngủ, đừng ngần ngại đến bệnh viện để được tư vấn và điều trị sớm.
- Chăm sóc giấc ngủ chính là chăm sóc sức khỏe của chính mình.

Tác giả bài viết: Bs. Phan Thanh Trà Mi

Những tin mới hơn

Những tin cũ hơn